Banknoty nazwano od miejsca (Lublin), w którym (na polecenie Stalina) znajdowała się siedziba PKWN. Do obiegu trafiły banknoty o nominałach 50 groszy, 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100 i 500 złotych.

W trakcie II wojny światowej w 1944 r. na wschodnich terenach Polski, zajętych przez Armię Sowiecką i tzw. Ludowe Wojsko Polskie, Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN), dekretem z dnia 24 sierpnia 1944 r. „o emitowaniu biletów skarbowych” (Dz.U. 1944 nr 3 poz. 11), wprowadził do obiegu banknoty nieistniejącego wówczas emitenta – Narodowego Banku Polskiego (1945). PKWN był organem „władzy” komunistycznej w Polsce, w pełni zależnym i posłusznym instrukcjom z Moskwy.

Banknoty zostały zaprojektowane przez Iwana Iwanowicza Dubasowa. Wykonano je techniką typograficzną w moskiewskiej drukarni GOZNAK. Były słabo zabezpieczone i posiadały błędy w treści. Wraz z zajmowaniem przez sowietów kolejnych ziem polskich zapotrzebowanie na banknoty rosło. Po usunięciu błędów w treści rozpoczęto ich produkcję w Łodzi i Krakowie. Błąd językowy znalazł się w klauzuli prawnej. Początkowo na banknotach widniał opis „przyjmowanie we wszystkich wypłatach jest obowiązkowym”. Na poprawionych banknotach słowo „obowiązkowym” zastało zmienione na „obowiązkowe”. Banknoty te były drukowane i wprowadzane do obiegu już w 1945 roku, ale data 1944 roku z banknotów nie zniknęła. Produkowano je na podstawie materiałów sprowadzonych z Moskwy (m.in. klisz, farb, a nawet papieru banknotowego).

Dodatkowym aspektem wprowadzenia do obiegu banknotów „lubelskich” było wycofanie z obiegu banknotów wyemitowanych podczas okupacji niemieckiej. PKWN 6 stycznia 1945 roku wydał dekret „o deponowaniu i wymianie banknotów Banku Emisyjnego w Polsce” (Dz.U. 1945 nr 1 poz. 2). Jednakże wymieniano tylko 500 złotych na osobę, a dodatkowo już 10 stycznia 1945 r., czyli w dniu wejścia tego dekretu w życie, „okupacyjne” złotówki (zwane w dekrecie „krakowskimi”) przestawały być prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Nie była to ostatnia tego typu „wymiana” pieniądza przeprowadzona przez nową władzę.

Przykładem może być reforma walutowa z 1950 r., która odbyła się przede wszystkim kosztem polskich obywateli. Szacuje się, że podczas tej „reformy” unieważniono ok. 60% obiegu pieniężnego – tyle na wstępie stracili Polacy!

Podczas Powstania Warszawskiego gmach PWPW S.A. został poważnie uszkodzony, więc produkcję i pracowników, którzy przeżyli okupację niemiecką, przeniesiono do Łodzi i Krakowa (1945-1950). W styczniu 1945 roku ważność utraciły bilety Banku Emisyjnego.

15 stycznia zadekretowano powstanie NBP, a pierwszym zaprojektowanym w Polsce banknotem nowego emitenta było 1000 złotych z 1945 roku wg projektu Ryszarda Kleczewskiego – pracownika PWPW. Banknot wykonano techniką litografii w PWPW w Łodzi. Pilne przygotowanie i wykonanie nowej waluty było wymuszone przede wszystkim słabą jakością oraz łatwością podrabiania banknotów „moskiewskich”. Nowe, wprowadzone wkrótce do obiegu banknoty z lat 1946-1947 projektowali przedwojenni artyści-graficy z PWPW – Ryszard Kleczewski i profesor Wacław Borowski. Wspomnianą wcześniej serię wprowadzoną podczas reformy w 1950 roku projektował także Wacław Borowski.

Zaprezentowane arkusze banknotowe z „serii lubelskiej” pochodzą z emisji pamiątkowej z 1974 roku, wykonanej z oryginalnych klisz w Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych.

Arkusze - akcepty - pochodzą ze Skarbca Klisz PWPW S.A. Każdy z nich zawiera po 3 nominały banknotów z emisji 1944 roku. Wszystkie akcepty datowane są na dzień 29 czerwca 1974 roku i przechowywane w Skarbcu PWPW w 5 egzemplarzach. W emisji tej wydrukowane zostały wszystkie nominały z tej serii: 50 groszy, 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100 i 500 złotych. Każdy nominał został wykonany z jednego wzoru. Wszystkie banknoty na arkuszach, w obrębie nominału, posiadają taką samą numerację.

Banknoty z „serii lubelskiej” były jednym z przykładów uzależniania Polski od Związku Radzieckiego. Wprowadzono do obiegu banknoty emitenta, który w tym momencie nie istniał. Determinowało to zależne od Moskwy polskie „władze” do szybkiego zadekretowania powołania Narodowego Banku Polskiego. Analogicznie było w przypadku PKWN i jego słynnego manifestu lipcowego. Natomiast wszystkie dekrety PKWN były po prostu wykonywaniem instrukcji przekazywanych z Moskwy oraz nadawaniem im pozorów niezależnych i suwerennych decyzji. I tak było w PRL przez następne ponad 40 lat.

FOT. Rafał Jaworski PWPW S.A.