Cookies Używamy cookies w celach funkcjonalnych, aby ułatwić użytkownikom korzystanie z witryny oraz w celu tworzenia anonimowych statystyk serwisu. Jeżeli nie blokujesz plików cookies, to zgadzasz się na ich używanie w pamięci urządzenia. Możesz samodzielnie zarządzać cookies zmieniając odpowiednio ustawienia Twojej przeglądarki. Close

REDUTA PWPW

Zgrupowanie AK „Leśnik”
Kompania „Osa” z batalionu AK im. Jana Kilińskiego
Pluton „Sarmak” z batalionów AK „Miotła” – „Czata 49”
Obsługa ckm wydzielona z batalionu AK im. Stefana Czarnieckiego
Placówka obserwacyjna Grupy „Północ”
Drużyna „Jastrzębca” z odwodowej kompanii por. „Wyrwy”
Oddziały walczące o Redutę PWPW

Wykazy oddziałów powstańczych stałej załogi PWPW:

(w kolejności pojawiania się oddziałów w gmachu PWPW)

 

Z powstańczej załogi PWPW zaewidencjonowano łącznie 623-624 osoby)

 

1. Samodzielna Grupa AK PWB/17/S (łącznie 118 osób) – zgrupowanie „Róg”
dowódca: Mieczysław Chyżyński „Pełka” (1889-1981), major, komendant obrony PWPW.

 

2. Obsługa ckm wydzielona z batalionu AK im. Stefana Czarnieckiego (łącznie 10 osób) – zgrupowanie „Róg”. Dowódca: Władysław Ciemiński – „Rusik I” (1907-1981), starszy sierżant.

 

3. Placówka obserwacyjna Grupy „Północ” (łącznie 6 osób)
Dowódca: Jan Jerzy Kudelski – „Lech” (1906-1984), porucznik.

 

4. Kompania „Osa” z batalionu AK im. Jana Kilińskiego (łącznie 188 osób) – zgrupowanie „Róg”. Dowódca: Edmund Osiejewski – „Osa” (1906-1990), podporucznik.

 

5. Zgrupowanie AK „Leśnik” (łącznie 263-264 osoby)

Dowódca: Jan Szypowski - „Leśnik” (1889-1950), podpułkownik, komendant obrony PWPW.

> 1 kompania strzelecka (łącznie 37 osób)
dowódca: Jerzy Szypowski – „Bolek” (1919-1944), podporucznik.

> 2 kompania strzelecka (łacznie 35 osób)
dowódca: Stefan Kowalski – „Jaroń” (1915-1979), podporucznik cz. wojny.

> 3 kompania strzelecka tzw. wolska (łącznie 81 osób)
dowódca: Stanisław Stefaniak – „Stefan” (1900-1986), kapitan.

> kompania miotaczy płomieni (łącznie 70-71 osób)
dowódca: Władysław Miładowski – „Haliński” (1903-1944), porucznik.

> oddział zapasowy, dowódca: Aleksander Tuk – „Mir” (1894-1974), major.

6. Pluton „Sarmak” z batalionów AK „Miotła – „Czata 49” (łącznie 31 osób)zgrupowanie „Radosław”
Dowódca: Henryk Gawlikowski – „Sarmak” (1912-1989), porucznik.

 

7. Drużyna „Jastrzębca” z odwodowej kompanii por. „Wyrwy” (łącznie 7 osób)
Dowódca: Czesław Paprocki – „Jastrzębiec” (1917 - ), kapral podchorąży.

 

Zgrupowanie „Leśnik” przybyło do Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych 21 sierpnia i wkrótce stało się główną siłą załogi PWPW. Objęcie dowództwa obrony Wytwórni przez ppłk. „Leśnika” spowodowało konflikt z mjr. Mieczysławem Chyżyńskim „Pełką”: dotychczasowy komendant zmuszony został do podporządkowania się zgrupowaniu jako dowódca grupy PWB/17/S. Oddziały „Leśnika” zajęły stanowiska obronne w oknach frontonu Wytwórni i w domu mieszkalnym (pluton st. sierż. Jana Jaszczyka „Nidy” z kompanii wolskiej oraz niedobitki kompanii ppor. Jerzego Szypowskiego „Bolka”), a także rozpoczęły rozpoznawanie terenu wokół PWPW (ppor. Marian Gorzkowski „Szary”). Podczas walk w obronie Wytwórni regularnie wspierały jej załogę stacjonujące przy ulicy Krzywe Koło drużyny wolskie, głównie z plutonów ppor. Jerzego Wiśniewskiego „Wyrwy”, chor. Władysława Kulaska „Jaśmina”, st. sierż. Eugeniusza Oleszkiewicza „Orzecha”, sierż. pchor. Antoniego Subocza „Kozietulskiego”.

Zgrupowanie powstało w oparciu o żołnierzy Oddziału IV Kwatermistrzowskiego oraz Służby Uzbrojenia Komendy Głównej Armii Krajowej "Leśnictwo" na rozkaz kwatermistrza Komendy Głównej AK płk dypl. Zygmunta Miłkowskiego "Denhofa". Zadaniem "Leśnictwa" było gromadzenie oraz produkcja broni m.in. pistoletów maszynowych "Błyskawica" i "Sten", a także materiałów wybuchowych. 1 sierpnia grupa płk. Jana Szypowskiego "Leśnika" otrzymała rozkaz zajęcia gmachu Sądów na Lesznie. Przed 17.00 wyruszyła z miejsca koncentracji przy ul. Chmielnej 80 w składzie dowódca i szesnastu żołnierzy i oficerów. Uzbrojony w pistolety maszynowe, pistolety i granaty oddział odegrał istotną rolę w opanowaniu koszar dywizjonu policji konnej oraz rezerwy policji granatowej przy ul. Ciepłej 13. Wieczorem tego dnia zajęty został budynek sądów. 3 sierpnia 1944 „Leśnik” otrzymał rozkaz stworzenia własnego zgrupowania i objęcia dowództwa w rejonie Leszno - Żelazna - Grzybowska - plac Żelaznej Bramy - plac Bankowy - Rymarska. Zgrupowanie formowano w gmachach sądów Leszno - Ogrodowa, skąd dokonywano zbrojnych wypadów w rejon getta, Hali Mirowskiej i ul. Chłodnej. W skład oddziału weszła kilkunastoosobowa grupa żołnierzy zalążku Batalionu Kwatermistrzostwa Komendy Głównej AK kpt. Romana Kiźnego "Smugi", rozformowanej z braku broni 44 kompanii Wojskowej Służby Ochrony Powstania oraz ochotnicy. Żołnierze oddziału, wspierali inne oddziały w zdobyciu wartowni Nordwache, która mieściła się w kamienicy na rogu ulic Chłodnej i Żelaznej. Zlikwidowano również, przy osobistym udziale ppłk. "Leśnika", gniazdo ckm przy ul. Karmelickiej. 6 sierpnia żołnierze zgrupowania wzięli udział w obronie barykady przy ul. Wroniej. Udało się utrzymać linię obrony, jednak ze względu na niebezpieczeństwo oskrzydlenia przez atakujące od strony Woli oddziały Oskara Dirlewangera, oddział otrzymał rozkaz opuszczenia tego samego dnia wieczorem rejonu sądów i skierowania się na Stare Miasto. Po postoju na ul. Świętojerskiej rankiem 7 sierpnia obsadzono wyznaczone rejony na Muranowie: kompanie "Bolek", "Ludwik" i oddział zwiadowczy "Szary" - remizę tramwajową na Muranowie, zaś kompania miotaczy ognia "Haliński" - pozycje wzdłuż ul. Bonifraterskiej, frontem w kierunku getta. 11 sierpnia zgrupowanie początkowo podporządkowano Zgrupowaniu "Radosław", zaś od 12 sierpnia z oddziałów Zgrupowania "Radosław" i zgrupowania "Leśnika” utworzono odcinek północny Grupy AK Północ, pod dowództwem ppłk. Franciszka Rataja "Pawła". Pierwszą akcją bojową na Muranowie zgrupowania był nieudany atak na Fort Traugutta, ciężkie walki toczono także w hali autobusowej przy ul. Inflanckiej i zajezdni tramwajowej przy ul. Sierakowskiego, gdzie płk Szypowski unieszkodliwił i rozbroił dwa goliaty. Oprócz zadań bojowych "Leśnik" inicjował i organizował, przy oddziałach bojowych i w terenie, produkcję butelek zapalających i granatów i rusznikarnie. 18 sierpnia płk „Leśnik” został ciężko ranny, a zgrupowanie, pod dowództwem Adolfa Łojkiewicza "Rysia", zostało skierowane do obrony budynku Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. W toku ciężkich walk o ten obiekt zginęła, od wybuchu bomby lotniczej, załoga plutonu miotaczy ognia ppor. "Bolka" Jerzego Szypowskiego wraz z dowódcą kompanii Władysławem Miładowskim "Halicki" (ok. 30 żołnierzy i łączniczek). 27 sierpnia oddziały "Leśnika" zostały wycofane z PWPW. Liczebność kompanii wynosiła 20% pierwotnego stanu, na Starówce poległo około 160 powstańców i prawie tylu zostało ciężko rannych. Resztki zgrupowania zostały wcielone do zgrupowania "Radosław" i wraz z nim otrzymały rozkaz przejścia kanałami do Śródmieścia. 2. kompania po przegrupowaniu i uzupełnieniu stanu zajęła pozycje przy ul. Książęcej, gdzie walczyła do końca Powstania. 1. kompania wraz z kompanią miotaczy ognia została skierowana wraz z "Radosławem" na ul. Wilanowską. Ostatnią redutą na przyczółku był dom na rogu Solec i Wilanowskiej, który padł 23 września i tu żołnierze "Leśnika" zakończyli swój szlak bojowy.

Dowodzone przez płk. Jana Szypowskiego „Leśnika” zgrupowanie liczyło łącznie 263-264 osoby, w jego skład wchodziły: 1 kompania strzelecka (37 osób) pod dowództwem podporucznika Jerzego Szypowskiego „Bolka”, 2 kompania strzelecka (35 osób) pod dowództwem podporucznika czasu wojny Stefana Kowalskiego „Jaronia”, 3 kompania strzelecka tzw. wolska (81 osób) pod dowództwem kapitana Stanisława Stefaniaka „Stefana”, kompania miotaczy płomieni (70-71 osób) pod dowództwem porucznika Władysława Miładowskiego „Halińskiego” oraz oddział zapasowy pod dowództwem majora Aleksandra Tuka „Mira”.

 

Oprac. Paweł Popiel na podstawie Juliusz Kulesza: W murach Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych (konspiracja i Powstanie Warszawskie), Warszawa 2003

Kompania „Osa” z batalionu Armii Krajowej im. Jana Kilińskiego dowodzona przez podporucznika Edmunda Osiejewskiego „Osę” łącznie liczyła 188 osób. Podporządkowana Zgrupowaniu „Róg” powstała z części 4 kompanii „Watra” (plutony 169 i 170), która 6 sierpnia wycofała się na Stare Miasto, a po przejściu do Śródmieścia weszła w skład Batalionu „Stefan”.

Kompania oficjalnie została włączona do stałej załogi Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych 10 sierpnia. Jej zadaniem była obrona dużej barykady zamykającej wjazd w ulicę Zakroczymską (wymagało to obsadzenia zachodniej części kompleksu PWPW), kontrolowanie przyległych terenów tworzących lewe skrzydło rejonu Wytwórni (końcowe budynki ul. Zakroczymskiej, pierwsze ul. Konwiktorskiej wraz ze Szkołą Przemysłu Graficznego, park Traugutta) oraz obsada barykady zamykającej ulicę Zakątną na wysokości kamienicy nr 3, położonej na tyłach PWPW i zapobiegającej jej oskrzydleniu od strony Wisły. Jedna sekcja - najczęściej sierż. Franciszka Jabłońskiego „Bosmana” lub któraś należąca do drużyny por. Czesława Lecha „Białego” - pełniła nocną służbę w bloku mieszkalnym PWPW, wzmacniając tamtejszą załogę. Nie uzbrojeni żołnierze wykonywali funkcje pomocnicze: odbieranie zrzutów, gaszenie pożarów, odkopywanie zasypanych gruzami osób.

Batalion Armii Krajowej Kiliński utworzony został w styczniu 1940, początkowo pod nazwą „Vistula”, 21 marca 1943 przemianowaną na „Batalion im. Jana Kilińskiego”. Walczył w Powstaniu warszawskim w rejonie Śródmieścia i częściowo na Woli. Przed wybuchem walk podzielony został na dwa zgrupowania: Zgrupowanie IX pod dowództwem rtm. Henryka Roycewicza „Leliwy”, z kompaniami 1, 2, 3, 6 i podporządkowanymi 41 i 42 kompaniami WSOP w składzie oraz zgrupowanie X pod dowództwem por. Leona Gajdowskiego „Ostoi”, z kompaniami 4, 5, 7 i podporządkowanymi 43 i 44 kompaniami Wojskowej Służby Ochrony Powstania w składzie. Oddziały Zgrupowania IX uczestniczyły w zdobyciu Prudentialu i opanowania placu Napoleona (dziś Powstańców Warszawy), gmachu Poczty Głównej, gmachu PAST-y. Żołnierze batalionu Kiliński zajęli także pomieszczenia „Cafe Clubu”, biorąc do niewoli 12 jeńców, oraz zdobywając broń i amunicję. Po wykonaniu zadań wyjściowych, dowódca obwodu skierował 2 oraz 3 kompanię do utrzymania linii obrony wzdłuż ulic Świętokrzyskiej, Nowego Światu, Wareckiej, Al. Jerozolimskich, Brackiej, Marszałkowskiej oraz Złotej. Kompanie 1, 6 i 9 obsadziły rejon ulic Bagno, Królewskiej, Marszałkowskiej, Granicznej, Grzybowskiej i Dzielnej. Po zajęciu PAST-y wspierały oddziały przebijające się ze Starego Miasta, w pierwszych tygodniach września batalion przeszedł na odcinek Powiśla w rejonie ul. Nowy Świat. Zgrupowanie X walczyło 1 sierpnia o zdobycie szkoły przy ul. Żelaznej 88 i szpital św. Zofii. Po niemieckim ataku na Wolę, oddziały cofnęły się na linie obrony wzdłuż ulic Wroniej, Towarowej, Ogrodowej i Chłodnej, gdzie zgrupowanie się rozpadło. Od 12 sierpnia, 7 kompania, 41 kompania WSOP oraz pluton z 4 kompanii weszły w skład nowego batalionu szturmowego „Rum”. 15 września, dokonano reorganizacji batalionu i z dotychczasowych żołnierzy 2, 3, 5 i 6 kompanii utworzono zbiorczą kompanię „Kiliński”. Kompania ta weszła w skład Batalionu Osłonowego (Asystencyjnego), który od 3 do 9 października 1944 pełnił funkcje porządkowe w Warszawie na mocy układu kapitulacyjnego. 8 kompania (Oddział „Kolegium C”) została podporządkowana bezpośrednio dowódcy obwodu, kompanie 1, 4, 7 i 9 zostały odkomenderowane do innych zgrupowań (Batalion „Rum”).

Zgrupowanie „Róg” powstało na Starym Mieście 1 sierpnia 1944, na samym początku Powstania warszawskiego, wchodząc w skład Obwodu I – Śródmieście i Grupy AK "Północ". Dowódcą zgrupowania był mjr Stanisław Błaszczak "Róg" (ranny 27 sierpnia), a następnie kpt. Jerzy Czarski "Czahar". W czasie najwyższej liczebności zrzeszało 2500 żołnierzy, uczestnicząc w walkach m. in. o Polską Wytwórnię Papierów Wartościowych i rejon pl. Zamkowego, a we wrześniu 1944 w Śródmieściu, na Powiślu i Czerniakowie.

 

Oprac. Paweł Popiel na podstawie Juliusz Kulesza: W murach Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych (konspiracja i Powstanie Warszawskie), Warszawa 2003

Dowodzony przez porucznika Henryka Gawlikowskiego „Sarmaka” pluton „Sarmak” z batalionów AK „Miotła” - „Czata 49” liczący łącznie 31 osób pojawił się w Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych późnym wieczorem 27 sierpnia. Składał się z doświadczonych żołnierzy, był jednak prawie nie uzbrojony: 30 ludzi dysponowało jednym peemem plut. Tadeusza Bednarka „Błyskawicy”, karabinami sierż. Bolesława Krzymowskiego „Bartosza” i 3-4 innych, z pozostałych część posiadała krótki pistolet bądź granat. Niedostateczne wyposażenie pozwalało wykorzystać go jedynie jako zmianę, uniemożliwiało natomiast prowadzenie jednoczesnych działań z resztą załogi PWPW. Dowódca, por. „Sarmak” otrzymał zadanie zluzowania żołnierzy kpt. Stanisława Stefaniaka „Stefana” i ppor. Stefana Kowalskiego „Jaronia” w suterenach i na parterze gmachu Wytwórni, ze szczególnym naciskiem na skuteczne zaryglowanie korytarzy bloków C-M i E-K, którymi Niemcy starali się wedrzeć do bloków stojących wzdłuż ulicy Wójtowskiej. Część plutonu zmieniła na stanowiskach w najniższej kondygnacji żołnierzy kompanii wolskiej, przejmując gniazda dwóch rkm przy barykadach ustawionych w korytarzach z płonących bel papieru oraz worków z piaskiem.

Batalion Armii Krajowej Czata 49 wchodził w skład Zgrupowania „Radosław”, a jego korzenie sięgają roku 1942, gdy powstała Centrala Zaopatrzenia Terenu (CZT), z kryptonimem liczbowym KG AK: 49. Miała ona na celu zaopatrywanie Kedywów Okręgów AK na Kresach, a pierwszym dowódcą został mjr/ppłk. cichociemny Henryk Krajewski "Trzaska". Od maja 1944 na czele CZT stał mjr cichociemny Tadeusz Runge. Batalion Czata 49 utworzony został z personelu CZT, IV Oddziału Komendy Głównej AK, żołnierzy 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK oraz cichociemnych oczekujących w stolicy na przydziały. Walczył najpierw w rejonie Woli i Starego Miasta, następnie na Czerniakowie i Mokotowie, tracąc ponad 200 żołnierzy.

Batalion „Miotła” funkcjonujący w strukturach Kedywu Komendy Głównej AK, powołany został na przełomie lutego i marca 1944 pod dowództwem kpt./mjr służby stałej piechoty Franciszka Władysława Mazurkiewicza „Niebory”. Powstał na bazie oddziału dyspozycyjnego „Anatol” (od pseudonimu jego pierwszego dowódcy - Seweryna Skowrońskiego), który istniał już od przełomu lat 1939/1940, przechodząc w tym czasie różne zmiany organizacyjne. Do organizującej się „Miotły” dołączono pluton „Niedźwiedzi” z Konfederacji Narodu oraz pluton z Powstańczych Oddziałów Specjalnych „Jerzyki”, czyli oddziały o zaawansowanym dorobku w walkach dywersyjnych, sabotażowych i partyzanckich w okresie okupacji. W skład oddziału Anatola wchodziły grupy: Tadeusza Palusiaka „Kostka”, Kazimierza Jackowskiego „Hawelana”, „Torpedy”, Tadeusza Janickiego „Czarnego”, Tadeusza Mrówczyńskiego „Marsa”, Henryka Gawlikowskiego „Sarmaka”, Mirosława Palczewskiego „Mirka” oraz grupa kolejarzy i geodetów. Oddział prowadził działalność dywersyjną i sabotażową przeciw okupantowi oraz represyjną, polegającą na zwalczaniu rodzimych zdrajców i konfidentów. Nazwa batalionu wzięła się właśnie z owego „wymiatania” Warszawy z renegatów i hitlerowskich agentów. Do czasu wybuchu Powstania Warszawskiego wykonał kilkadziesiąt wyroków na zdrajcach oraz liczne akcje sabotażowe małej i dużej dywersji. W chwili wybuchu batalion wszedł w skład Zgrupowania „Radosław”, a do istniejących już grup bojowych dołączyły: oddział Zygmunta Ziemięckiego „Gałązki” oraz część oddziału tzw. „Kolegium A” pod dowództwem Tadeusza Wiwatowskiego „Olszyny”. W pierwszych dniach walk na Woli „Miotlarze” wsławili się między innymi, opanowaniem budynku Polskiego Monopolu Tytoniowego przy ulicy Pawiej, które to natarcie odblokowało przebywającą po sąsiedzku w Fabryce Kamlera na ul. Dzielnej i atakowaną przez Niemców, Komendę Główną AK. Brali tez udział w zdobyciu dwóch niemieckich czołgów Panther, które zostały następnie przekazane do Plutonu Pancernego Baonu „Zośka”. W dniach 6-10 sierpnia uczestniczyli w walkach w obronie cmentarzy wolskich i ul. Okopowej, 11 sierpnia wykonali kontruderzenie na ulicy Stawki, gdzie od ulicy Dzikiej atakowały oddziały niemieckie, grożąc odcięciem jednostek powstańczych od Starego Miasta. W ciężkich walkach, odrzucono Niemców i utrzymano łączność ze Starym Miastem, ale w walkach poległ dowódca batalionu „Niebora”, jego zastępca „Olszyna”, czterech innych oficerów i wielu żołnierzy. Ogromna liczba odniosła rany. Na skutek tych strat batalion „Miotła” przestał praktycznie istnieć. Większość tych, którzy byli zdolni do walki, weszła w skład batalionu „Czata 49”, w którego szeregach walczyli dalej na Muranowie, Starym Mieście, a po jego upadku i przejściu kanałami do Śródmieścia, na odcinku południowym tej dzielnicy, w okolicy placu Trzech Krzyży, Alei na Skarpie i ulicy Książęcej. Tam też, z trzech plutonów Miotły: „Jerzyków”, „Niedźwiedzi” i „Torpedy” utworzono kompanię pod dowództwem Michała Panasika „Szczęsnego”, podporządkowaną dowódcy odcinka, majorowi „Sarnie”. Pozostała część batalionu walczyła w szeregach Zgrupowania „Radosław” na Czerniakowie. Straty bojowe „Miotły” w Powstaniu to około 240 zabitych i rannych. W końcowej fazie walk batalion liczył już tylko 46 żołnierzy, to jest zaledwie ok. 15% stanu z pierwszego dnia. Ocenia się, ze najwyższy stan liczbowy batalionu wynosił ok. 280 żołnierzy, łącznie zaś przez jego szeregi przewinęło się około 370 osób. 33 żołnierzy za wybitne męstwo zostało odznaczonych najwyższym bojowym odznaczeniem - krzyżem Virtuti Militari, wielu innych Krzyżem Walecznych. Po kapitulacji część żołnierzy „Miotły” prowadziła dalej działalność konspiracyjną w miejscowościach podwarszawskich. Grupa pod dowództwem kpt. Tadeusza Janickiego „Czarnego”, stanowiła jeden z oddziałów ochrony Komendy Głównej Armii Krajowej w Częstochowie. Po wojnie żołnierze „Miotły” podjęli akcję wydobycia i próby przechowania broni powstańczej znalezionej w odkopanym z gruzów powstańczym wozie bojowym „Kubuś”. Wyjęto z niego dla celów muzealnych kilka sztuk broni konspiracyjnej produkcji, którą przewieziono do Piastowa i tymczasowo ukryto za sprawą Aleksandra Budzyńskiego „Kreta”. W tym ukryciu oczekiwała na nadejście czasów, kiedy będzie mogła być oficjalnie przekazana do muzeum bez obawy narażenia jej na zniszczenie, co było regułą postępowania ówczesnych władz bezpieczeństwa. Wydarzenie to okazało się fatalne w skutkach, gdyż w zaostrzającej się sytuacji politycznej na początku 1949 roku zostali aresztowani kpt. Tadeusz Janicki i Aleksander Budzyński. W wyniku śledztwa broń została odnaleziona przez władze bezpieczeństwa i w oparciu o ten fakt zbudowano fantastyczny fikcyjny akt oskarżenia, w wyniku którego kpt. Tadeusz Janicki został skazany na dwukrotną karę śmierci, zamienioną w 1950 na dożywotnie więzienie, zaś Aleksander Budzyński na 15 lat więzienia. W maju 2013 doszło do spotkania kombatantów baonu z dowództwem Jednostki Wojskowej Komandosów (JWK) z Lublińca, która wyraziła chęć przejęcia tradycji bojowych Miotły dla jednej ze swych grup, na które podzielony jest ten elitarny oddział i w następnym roku Grupa „A” JWK stała już oficjalnie spadkobierczynią tradycji bojowych batalionu „Miotła”, trzeciego już batalionu wywodzącego się z powstańczego Zgrupowania „Radosław”, przejmując niejako również i jego tradycje.

 

Oprac. Paweł Popiel na podstawie Juliusz Kulesza: W murach Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych (konspiracja i Powstanie Warszawskie), Warszawa 2003

Obsługa ckm wydzielona z batalionu AK im. Stefana Czarnieckiego podległego Zgrupowaniu „Róg” liczyła łącznie 10 osób, pod dowództwem starszego sierżanta Władysława Ciemińskiego „Rusika I”. Zdobyty w jednym z tylnych bloków Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych ckm Maxim 1915, stanowiący zmodyfikowaną wersję lkm Maxim 08 z dwójnogiem i kolbą, ulokowany został na dachu bloku W, mającego kształt baszty przylegającej do bloku E, zaś na noc znoszono go na parter. Załoga początkowo składała się z czterech osób, 3 sierpnia powiększona została do dziesięciu. Ckm pozwalał skutecznie ostrzeliwać przedpole Cytadeli oraz niemieckie transporty kolejowe. PWPW opuścił 10 sierpnia, odwołany do macierzystego zgrupowania.

Batalion im. Stefana Czarnieckiego, określany także od pseudonimu dowódcy jako Batalion „Gozdawa” zaczął się formować w październiku 1939 w ramach Związku Powstańców Niepodległości w Szpitalu Ujazdowskim w Warszawie oraz Związku Oficerów Rezerwy. Większość struktur oddziału wywodziła się ze środowiska Pragi I początkowo oddział nazywany był „Batalionem praskim”. Prawdopodobnie należał do Armii Podziemnej organizacji "Miecz i Pług". W 1943 dowództwo batalionu objął kpt. Lucjan Giżyński „Gozdawa”, a wiosną 1944 poprzez włączenie w skład Narodowych Sił Zbrojnych został scalony z Armią Krajową. Niektóre informacje wskazują, że przewidywany był jako II batalion 12 pułku 3 Dywizji Wojskowej Korpusu Służby Bezpieczeństwa, z przeznaczeniem do działań policyjnych na ziemiach zachodnich. Ostatecznie w kwietniu 1944 włączono go w skład Rejonu 4 Obwodu Śródmieście AK pod imieniem Stefana Czarnieckiego i podporządkowano XII Zgrupowaniu AK. 1 sierpnia miejscem koncentracji batalionu był rejon Nowego Miasta. Na kwaterze 4 kompanii (Freta 49, Zakroczymska 12, Piwna 13, Świętojańska 31) stawiło się 111 żołnierzy, nie przybyło 21 z Pragi. 5 kompania w składzie 150 żołnierzy zgromadziła się przy Starej 6 w budynku Archiwum Głównym Akt Dawnych, Długiej 24 oraz w budynkach poklasztornych oo. Dominikanów przy Freta 10. 6 kompania w składzie 130 żołnierzy zajmowała kwatery przy Tłomackiem 4, Długiej 42, Ciasnej, Mławskiej, Daniłowiczowskiej i w okolicach pl. Krasińskich. Przy Długiej 15 zebrała się kompania ckm (nieuzbrojona) oraz kompania sztabowa, dowództwo ulokowało się w szkole pod tym samym adresem. 2 sierpnia żołnierze „Gozdawy” uczestniczyli w szturmie na budynek Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. Bronili pododcinka prowadzącego ulicami: Miodową, Senatorską od Placu Zamkowego przez Plac Teatralny, Bielańską wraz z Bankiem Polskim do ul. Długiej. Krwawe walki toczono także w Pasażu Simonsa, Pałacu Mostowskich oraz Pałacu Blanka. 6 sierpnia, w rocznicę wymarszu Pierwszej Kompani Kadrowej, żołnierze batalionu wzięli udział w jedynej podczas powstania defiladzie wojsk powstańczych na ulicy Długiej. 31 sierpnia podjęto nieudaną próbę przebicia do Śródmieścia, a 1 września rozpoczęto ewakuację kanałami ze Starego Miasta do północnego Śródmieścia, gdzie do momentu kapitulacji Powstania toczono ciężkie i krwawe walki, w których poległo 60% żołnierzy.

 

Oprac. Paweł Popiel na podstawie Juliusz Kulesza: W murach Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych (konspiracja i Powstanie Warszawskie), Warszawa 2003

Placówka obserwacyjna Grupy „Północ” składająca się łącznie z 6 osób pod dowództwem porucznika Jana Jerzego Kudelskiego „Lecha” prowadziła obserwację Dworca Gdańskiego, prawego brzegu Wisły oraz transportów kolejowych jadących przez most przy Cytadeli.

Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych stanowiła jeden z czterech głównych punktów obserwacyjnych: pozostałe ulokowano na wieży katedry polowej Wojska Polskiego Najświętszej Marii Panny Królowej Polski przy ul. Długiej, w domu mieszkalnym pracowników PKO przy ul. Brzozowej oraz w budynku nad Pasażem Simonsa.

Grupa AK Północ, nazywana początkowo również "Zgrupowaniem Zachodnim", "Grupą ppłk Wachnowskiego", "Zgrupowaniem "Północ", została utworzona 7 sierpnia, dla zapewnienia oddziałom walczącym na Woli, Śródmieściu i Żoliborzu (w tym w Kampinosie) wspólnego dowództwa. Na jej czele stanął płk Karol Ziemski "Wachnowski”, któremu podporządkowano wszystkie siły powstańcze walczące na terenie Woli, Starego Miasta, Żoliborza i Kampinosu. Zadaniem grupy było prowadzenie aktywnej obrony w rejonie Woli i Muranowa oraz przygotowanie do obrony Starego Miasta. Miała też opóźniać niemieckie uderzenia wzdłuż osi arterii Wolska - most Kierbedzia. Po przybyciu 6 sierpnia ppłk. „Wachnowskiego” na Stare Miasto ograniczono jej zadania do obrony tej dzielnicy, a w drugiej kolejności połączenia jej z Żoliborzem. Ostatecznie obszarem działania grupy objęte zostały oddziały Starego Miasta oraz oddziały z Woli, które przedostały się na Stare Miasto. Oddziały żoliborskie podlegały grupie jedynie okresowo na swoim odcinku południowym. Wobec przecięcia przez Niemców trasy mostowej i niepowodzenia przełamania oporu w rejonie Dworca Gdańskiego, zorganizowano obronę okrężną Starego Miasta, tworząc trzy odcinki bojowe: Odcinek Zachodni (od 12 sierpnia Odcinek Północny) ze Zgrupowaniem "Radosław" i Zgrupowaniem "Leśnik" pod dowództwem płk. Jana Mazurkiewicza "Radosława", a między 13 a 26 sierpnia ppłk. Franciszka Rataja "Pawła”, Odcinek Południowy-Zachodni ze Zgrupowaniem "Kuba"-"Sosna" pod dowództwem mjr. Olgierda Rudnickiego-Ostkiewicza "Sienkiewicza", płk. Stanisława Juszczakiewicza "Kuby", mjr. Gustawa Billewicza "Sosny" oraz Odcinek Wschodni ze Zgrupowaniem "Róg" pod dowództwem mjr. Stanisława Błaszczaka "Roga", kpt. Jerzego Czarskiego "Czahara". W skład Odwodu Grupy Północ weszły Kompania szturmowa "Wyrwy" dowodzona przez por. Józefa Jasińskiego "Wyrwę", Brygada Dyspozycyjno-Zmotoryzowana "Koło" NSZ, Batalion zapasowy "Igor" dowodzony przez mjr. Tadeusza Grzmielewskiego "Igora", VI Batalion Milicji PPS, dowodzony przez kpt. Władysława Wilczyńskiego "Gnata", Oddziały III obwodu Wola "Waligóra” oraz Dywizjon motorowy Obszaru dowodzony przez por. Witolda Grzymałę-Bussego "Bartkowskiego". 27 sierpnia otwarto samodzielny odcinek "Trzaska" dowodzony przez kpt. Eugeniusza Konopackiego "Trzaskę", składający się z pododcinków: prawego z kompanią Batalionu "Wigry", środkowego z 11 i 12 kompania Batalionu Wojskowej Służby Ochrony Powstania "Dzik" oraz plutonu Armii Ludowej i lewego z 15 kompanią WSOP z Batalionu "Dzik" i 3 kompanią batalionu "Wigry". Stan osobowy Grupy AK Północ wynosił ok. 7 tys. żołnierzy, w nocy z 30 na 31 sierpnia wobec krytycznej sytuacji Starówki podjęto próbę przebicia do Śródmieścia. zakończoną niepowodzeniem i utratą 100 zabitych i 100 rannych żołnierzy. W tej sytuacji podjęto decyzję o ewakuacji kanałami i w nocy z 1 na 2 września 4,5 tys. żołnierzy AK wycofało się tą drogą do Śródmieścia, podczas gdy kolejnych 800 powstańców (w tym wielu z AL) przeszło na Żoliborz. 5 września Grupa "Północ" została oficjalnie rozwiązana.

 

Oprac. Paweł Popiel na podstawie Juliusz Kulesza: W murach Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych (konspiracja i Powstanie Warszawskie), Warszawa 2003

Drużyna kaprala podchorążego Czesława Paprockiego „Jastrzębca” wchodziła w skład plutonu ppor. Jana Kossutha „Borsuka” z odwodowej 3 kompanii szturmowej Grupy AK „Północ” por. Józefa Jasińskiego „Wyrwy”. Licząca łącznie 7 osób jednostka skierowana została do Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych 27 sierpnia i uczestniczyła w ostatnich walkach w obronie PWPW.

 

Oprac. Paweł Popiel na podstawie Juliusz Kulesza: W murach Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych (konspiracja i Powstanie Warszawskie), Warszawa 2003

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, na podstawie umowy nr UOD-DEM-1-385/001 z Narodowym Centrum Badań i Rozwoju, zawartej w dniu 10 grudnia 2013 r. Komenda Stołeczna Policji, w partnerstwie z norweskim ID-Center oraz Polską Wytwórnią Papierów Wartościowych S.A. prowadzi projekt “Dokumenty – bezpieczeństwo i kontrola, w tym kontrola taktyczna”. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, na podstawie umowy nr UOD-DEM-1-385/001 z Narodowym Centrum Badań i Rozwoju, zawartej w dniu 10 grudnia 2013 r.


Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych S.A.

ul. R. Sanguszki 1
00-222 Warszawa
Zobacz na mapie
centrala tel. 22 235 20 00
fax 22 235 24 50
data