Reduta PWPW w Powstaniu Warszawskim – kalendarium sierpnia 1944 r.

1940 r. — powołanie Podziemnej Wytwórni Banknotów PWB/17/S, która do 1944 r. dostarczała na cele walki fałszywe dokumenty oraz banknoty — w sumie ok. 17 milionów zł.

Sierpień 1942 r. — w związku z możliwością dekonspiracji PWB/17/S kończy druk fałszywych banknotów. Nadal wytwarza inne dokumenty i prowadzi sabotaż.

Koniec lipca 1944 r. — członkowie PWB/17/S gromadzą się w Wytwórni wraz z nowo zaprzysiężonymi. Pogotowie przed godziną „W”.

2 sierpnia 1944 r. godz. 14 — zdobycie Wytwórni przez powstańców po ataku od środka (PWB/17/S) i z zewnątrz (batalionu im. Czarnieckiego, batalionu „Wigry”, pluton oddz. „P-20”, oddział kompanii „Wkra” z batalionu „Łukasiński”, drużyny NSZ z Brygady Zmotoryzowanej „Młot”, żołnierze z: kompanii „Orlęta”, ze 104. kompanii syndykalistów, oraz z Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa i batalionu „Czwartacy”. Ponadto spora liczba cywilów). Poszczególne drużyny powstańcze obsadzają stanowiska w Wytwórni, a drużyna Romana Marchla „Roma” — budynek mieszkalny na ul. Rybaki. W PWPW rozpoczyna działalność punkt sanitarny.

3 sierpnia — pierwsza próba odzyskania Wytwórni przez Niemców, m.in. za pomocą silnego ostrzału, czołgów „Panther” i piechoty. Walki milkną dopiero wieczorem.

7-9 sierpnia — próby sforsowania ul. Konwiktorskiej przez piechotę niemiecką. Stały, ciężki ostrzał artyleryjski PWPW i budynku mieszkalnego od strony Cytadeli, z pociągu pancernego i z dział ustawionych na Pradze.

10 sierpnia — nieudany wypad powstańców na stanowiska artylerii między parkiem Traugutta a fortem Legionów. Ostrzał PWPW zaczyna wspomagać niemiecki ciężki uzbrojony kuter rzeczny. Do stałej załogi Wytwórni dołącza kompania ppor. Edmunda Osiejwskiego „Osy” z bat. im. Jana Kilińskiego. Nasilają się bombardowania z powietrza.

11 sierpnia – podczas intensywnego bombardowania PWPW zostaje zniszczona sieć wodociągowa w głównym gmachu firmy. Tuż obok za ogrodzeniem PWPW w przekopie przecinającym ul. Wójtowską zarył niewypał 500-kilogramowej bomby lotniczej.

13 sierpnia – natarcie od strony Wybrzeża Gdańskiego (czołgi, piechota) po silnym przygotowaniu artyleryjskim z dział praskich.

13-14 sierpnia – tej nocy zauważono w parku Traugutta trudno dostępny zasobnik zrzutowy. Podczas przejmowania go doszło do zatargu z odziałem AL Kpt. „Szweda”, uważającym się za odkrywcę zasobnika.

14-15 sierpnia – noc najintensywniejszych zrzutów zaopatrzenia w okolicy PWPW.

16 sierpnia — silny ostrzał czołgów i piechoty na barykadę „Zakroczymska” i zachodnią część PWPW. Dotkliwe straty kompanii „Osy”.

19 sierpnia — pierwszy dzień niemieckiego „szturmu walnego” na Stare Miasto z udziałem lotnictwa bombowego, pociągu pancernego, dział szturmowych, „goliatów”, moździerzy, miotaczy min i płomieni.

21 sierpnia — obrona PWPW zostaje wzmocniona o żołnierzy ze zgrupowania „Leśnik”.

23 sierpnia — niespodziewane natarcie i zdobycie przez Niemców domu mieszkalnego PWPW.

23/24 sierpnia — kolejne próby odbicia domu mieszkalnego pod dowództwem por. „Szarego” ze zgrupowania „Leśnik”. Nad ranem budynek zostaje odzyskany przez powstańców.

24 sierpnia — seria ataków niemieckiego lotnictwa, artylerii i piechoty, przede wszystkim na pomieszczenia obecnego klubu „Szkatuła”. Dotkliwe straty i rozbicie drużyny „Roma”.

25 sierpnia — budynek mieszkalny przechodzi z rąk do rąk, ostatecznie utracony wieczorem, po użyciu przez nieprzyjaciela gazów bojowych.

26 sierpnia — transporter ładunków wybuchowych spowodował rozerwanie ogrodzenia PWPW w miejscu najbliższym budynku (blok W) i opanowanie przez piechotę niemiecką jego górnych pięter. Ustaje atak artyleryjski i lotniczy.

27 sierpnia — dalsze boje wewnątrz budynku. Zła pozycja powstańców, spychanych na coraz niższe kondygnacje. Wielu zabitych i rannych, zmęczenie, brak snu i bardzo wysoka temperatura spowodowana pożarem górnych kondygnacji osłabia możliwości utrzymania Wytwórni w polskich rękach.

28 sierpnia — łamie się opór powstańców. Wśród ostatnich opuszczających Wytwórnię są m.in. Leszek Grodecki „Lis”, Bogusław Kaufmann „Bogiel”, Tadeusz Bednarek „Błyskawica” i Czesław Zaborowski („Cesiek”, „Lalka”). Ludność cywilna i ranni z lazaretu, schronieni na terenie PWPW w bunkrze dla prezydenta Mościckiego, dostają się w ręce hitlerowców. Ci spośród nich, którzy brali udział w obronie, zostają rozstrzelani w okolicach Cytadeli. Podczas zajmowania schronu przez okupanta ginie zawiadująca lazaretem dr Hanna Petrynowska „Rana”.

 

Oprac. Radosław Mierzejewski, Tomasz Turek

27 dni powstańczej Wytwórni - godzina po godzinie, dzień po dniu

 

2 sierpnia

ok. godziny 7
Siły powstańcze zbierają się wokół PWPW. Powstańcy grupują się na linii ulic: Konwiktorska, Zakroczymska, Wójtowska, Zakątna, Rybaki.

godzina 11
Atak powstańców na gmach PWPW z trzech punktów: na bramę od ul. Zakroczymskiej, na tyły od ul. Wójtowskiej (mur na wysokości ul. Przyrynek) i od wewnątrz. Niemcy ostrzeliwują atakujących od strony Fortu Legionów, z gmachu PWPW i od strony szkoły im. Emilii Plater.
Akcja wewnątrz PWPW zaczyna się od obrzucenia granatami gniazda ckm-u przy bramie głównej.

ok. godz. 12
Załoga dwóch niemieckich samochodów ciężarowych, które przyjechały w okolicę skrzyżowania Konwiktorskiej z Zakroczymską ostrzeliwuje Zakroczymską. Powstańcy podpalają samochody, ostrzeliwują Niemców i obrzucają ich granatami.
Atak piechoty niemieckiej od strony Parku im. Romualda Traugutta. Piechota wycofuje się pod ostrzałem. Powstańcy wysadzają część muru PWPW od strony ul. Zakątnej, na wysokości Przyrynku, dzięki czemu szybciej dostają się na teren Wytwórni.

godzina 13
Trwają walki w Wytwórni. Kolejny atak piechoty niemieckiej z działkami przeciwpancernymi od strony Fortu Legionów. Powstańcy odpierają atak strzałami z frontowych bloków PWPW („F”, „D”, „B”).

godzina 14
Wytwórnia oraz budynek mieszkalny PWPW przy ul. Rybaki 35 zostają całkowicie opanowane przez powstańców. W bloku „F”, rozpoczyna działalność punkt sanitarny.

godzina 17.30
Zdobycie przez powstańców budynku szkoły im. Emilii Plater przy ul. Rybaki 32 (róg Zakątnej).

 

3 sierpnia

godzina 7
Powstańcy zdobywają bunkier i drugi budynek szkoły im. Emilii Plater – nauczycielski budynek mieszkalny. Początek budowy barykady na Zakroczymskiej.

godzina 11
Pierwsza próba odzyskania Wytwórni przez Niemców, m.in. za pomocą silnego ostrzału z pociągu pancernego, z dział przeciwlotniczych stojących obok Fortu Legionów, z broni maszynowej (z kierunku Cytadeli) i piechoty. Powstańcy odpierają ataki. Od tego dnia ckm z bloku „W” ostrzeliwuje przedpola Cytadeli, transporty kolejowe, most i część Wybrzeża Gdańskiego.

godzina 13
Silny ostrzał niemiecki z działa przeciwlotniczego oraz ataki piechoty od strony Wybrzeża Gdańskiego na pozycje powstańcze w budynkach Rybaki 35 i Rybaki 32 (szkoła im. Emilii Plater).

godzina 16
Ostrzał budynków Rybaki 35 i Rybaki 32 przez piechotę, czołgi Panther i działo przeciwlotnicze z Wybrzeża Gdańskiego.

 

4 sierpnia

przed południem
Ostrzelanie i wybicie załogi działa przeciwlotniczego na Wybrzeżu Gdańskim w pobliżu szkoły Rybaki 32.

noc
Powstańcy wznoszą barykadę tamującą wjazd w ulice Rybaki i Zakątną. Początek zrzutów alianckich na terenie Starego Miasta.

 

5 sierpnia

około południa
Niemieccy strzelcy wyborowi ostrzeliwują skutecznie z Fortu Legionów podwórko, którym powstańcy przechodzą z PWPW do budynku Rybaki 35. Zapada decyzja o odblokowaniu podziemnego przejścia pomiędzy PWPW a budynkiem.

ok. godz. 22-23
Załoga rozpala ognisko na środkowym dziedzińcu, aby wskazać miejsce zrzutów alianckim samolotom. Żaden zasobnik nie trafił na teren PWPW.

 

6 sierpnia

rano
Na praskim brzegu, na wysokości PWPW, zaobserwowano okopane działa.

przed południem
Celny ostrzał barykady Zakroczymska z pociągu pancernego.

po południu
Powstaje rów dobiegowy ze szkoły przy Rybaki 32 do domku dróżnika na rogu Zakątnej i Wybrzeża Gdańskiego. W domku na noc jest wystawiana powstańcza czujka obserwująca przedpole PWPW.

 

7 sierpnia

przed południem
Pierwsze próby sforsowania ul. Konwiktorskiej przez piechotę niemiecką. Rozpoczyna się trwający trzy dni stały, ciężki ostrzał artyleryjski PWPW i budynku Rybaki 35 od strony Cytadeli z dział i ckm-ów, pociągu pancernego i z dział ustawionych na Pradze. Wybuchają liczne pożary kamienic i „drewniaków” przy ul. Zakątnej, Przyrynek, Wójtowskiej i Rybaki.

około południa
Wybucha duży pożar kamienicy Rybaki 30 spowodowany silnym ostrzałem.

 

8 sierpnia

przed południem
Silny ostrzał linii ul. Rybaki oraz gmachu PWPW z dział na Pradze, z dział i ckm-ów od strony Cytadeli oraz z pociągu pancernego.

po południu
Ostrzał Szkoły Przemysłu Graficznego przez czołg od strony Parku Traugutta.

przed północą
Silny ostrzał budynku Rybaki 35 z dział na Pradze.

 

9 sierpnia

po północy
Powstaje rów dobiegowy umożliwiający powstańcom bezpieczniejsze przejścia między szkołą im. Emilii Plater przy ul. Rybaki 32 a budynkiem Rybaki 35.

rano
Rozpoczyna się całodniowy ciężki ostrzał artyleryjski PWPW i budynku mieszkalnego.

przed północą
Nieudany wypad powstańców na stanowiska artylerii niemieckiej między Parkiem Traugutta a Fortem Legionów. Powstańcy oświetlani rakietami i ostrzeliwani z broni maszynowej wycofują się.

 

10 sierpnia

Nasilają się bombardowania z powietrza PWPW i okolic, których dokonują niemieckie bombowce nurkujące Junkers typu JU 87 „Stuka” – tzw. „sztukasy”.

przed południem
Z PWPW odchodzi ckm wraz z załogą, odwołany przez dowództwo do działań w innym rejonie.

po zmroku
Ostrzał PWPW zaczyna wspomagać niemiecki ciężki uzbrojony kuter rzeczny „Pionier” tzw. „monitor”.

 

11, 12 sierpnia

Silny ostrzał artyleryjski szkoły im. Emilii Plater.

 

13 sierpnia

godzina 6
Natarcie niemieckie od strony Wybrzeża Gdańskiego na linię ul. Rybaki (z udziałem trzech czołgów, tankietki i piechoty) po silnym przygotowaniu artyleryjskim z dział praskich i kutra „Pionier”. Wobec zagrożenia PWPW, jej załoga przez kilka godzin obsadza nowe stanowisko na przewężeniu w okolicach posesji Rybaki 27 i 26 (Dwór Nitkowskiego). Czołgi nie docierają do tego stanowiska. Trwa silny ostrzał artyleryjski szkoły przy Rybaki 32.

wieczór
Ponowny atak czołgów na linię ul. Rybaki w okolicach ul. Kościelnej.

 

14 sierpnia

po północy
Wyprawa powstańców z PWPW po trudno dostępny zasobnik zrzutowy w Parku Traugutta.

przed południem
Próby podejścia piechoty niemieckiej od strony szkoły przy ul. Rybaki 32.

noc
Noc najintensywniejszych zrzutów zaopatrzenia w okolicy PWPW. Zasobniki spadają na jej przedpole: Park Traugutta i w pobliżu Wybrzeża Gdańskiego. Powstańcy robią po nie wypady.

 

15 sierpnia

Ostrzał PWPW i okolic słabnie. Wytwórnia jest ostrzelana kilkakrotnie – głównie z moździerzy salwowych (miotaczy min powietrznych) – tzw. „szaf”.

wieczór
Wypad powstańców w kierunku Szkoły Przemysłu Graficznego. Dostrzeżeni i ostrzelani z Parku Traugutta wycofują się.

przed północą
Silny ostrzał artyleryjski i z miotaczy min kompleksu PWPW i okolic.

 

16 sierpnia

Trwa ostrzał kompleksu PWPW. Pociski burzące trafiają w zabudowania Zakroczymskiej i Rybaków, wzniecając liczne pożary.

godzina 16
Krótki nalot i ostrzelanie barykady Zakroczymska, a następnie silne natarcie dwóch czołgów oraz piechoty na tę barykadę i zachodnią część PWPW. Po pewnym czasie czołgi i piechota, pod ostrzałem z barykady, kamienic Zakroczymska 15 i 17, oraz z gmachu PWPW, wycofują się pod osłoną ckm-u.

przed północą
Nocny ostrzał artyleryjski ulicy Rybaki (w tym Rybaki 35). Powstańcy odnajdują w okolicy PWPW jeszcze jeden zasobnik zrzutowy (ostatni, który podjęto na Starym Mieście).

 

17 sierpnia

Trwają bombardowania i ostrzał miotaczami min całego rejonu PWPW. Kilkakrotnie płonie szkoła im. Emilii Plater przy ul. Rybaki 32 oraz kamienice wzdłuż Rybaków i Zakątnej. Powstańcy starają się gasić pożary.

godzina 14.59
Szczególnie silny ostrzał gmachu PWPW „szafami”. Ostrzał przerywa pogrzeb poległych poprzedniego dnia na barykadzie, urządzony na dziedzińcu wschodnim.

wieczór
Atak niemieckiej piechoty i tankietek na dalszym przedpolu PWPW odparty przez powstańców. Niemcy tracą dwie tankietki.

przed północą
Saperzy naprawiają rów łącznikowy pomiędzy kamienicą Rybaki 35 a szkołą im. Emilii Plater.

 

18 sierpnia

rano
Niemcy coraz częściej podchodzą do linii ul. Konwiktorskiej, instalują ckm-y w Szkole Przemysłu Graficznego.

cały dzień
Całodniowe naloty i bombardowania rejonu PWPW. Kamienica Zakątna 3 (przy barykadzie) zostaje zburzona bombą.

 

19 sierpnia

od ok. godz. 1 do 3
Silny ogień artyleryjski na linię ul. Konwiktorskiej i gmachy PWPW, w których wybuchają pożary. Niespotykane dotychczas silne, ciągłe oświetlanie Wytwórni i jej przedpola reflektorami i rakietami.

od rana
Pierwszy dzień niemieckiego „szturmu walnego” na Stare Miasto – kilka tysięcy żołnierzy z udziałem lotnictwa bombowego, pociągu pancernego, samobieżnych dział szturmowych, „goliatów” (min samobieżnych), moździerzy (najcięższego i ciężkich), działek 38 mm, miotaczy min i płomieni.

od godziny 6 do 19
Do ostrzału artyleryjskiego Wytwórni dołącza silne bombardowanie i ostrzał z moździerzy. Wybuchają kolejne pożary w gmachach PWPW, gaszone na bieżąco przez służby powstańcze.

godzina 19
Po wielokrotnym bombardowaniu i ostrzelaniu, Niemcy skutecznie podpalają budynek szkoły im. Emilii Plater. Mimo prób ugaszenia pożaru walą się stropy trzeciego i drugiego piętra. Powstańcy opuszczają ruiny szkoły, w której pobyt stał się niemożliwy.

 

20 sierpnia

Ostatni dzień obrony Muranowa. Wzmożone bombardowania PWPW, ostrzał z dział, miotaczy min i z czołgów stojących wzdłuż parzystej strony ul Konwiktorskiej (głównie na boisku KS „Polonia”). W Wytwórni wybucha wiele pożarów – również od strony ul. Wójtowskiej.

po południu
Powstańcy obsadzają ruiny szkoły Emilii Plater przy Rybaki 32.

godzina 16
W okolice ruin szkoły Emilii Plater podjeżdża czołg z megafonem, z którego nadawane są teksty w kilku językach, nakłaniające powstańców do zaprzestania oporu. Czołgi z apelem o poddanie się jeździły co jakiś czas po linii Wybrzeża Gdańskiego.

 

21 sierpnia

Silny ostrzał gmachów PWPW przez artylerię, moździerze salwowe i Junkersy. Pożary w gmachu PWPW.

po południu
Atak piechoty pod osłoną czołgu od strony Fortu Legionów na barykadę Zakroczymska. Przed czołgiem Niemcy kazali biec ludności cywilnej. Powstańcy odpierają atak granatami i butelkami zapalającymi. Bombardowanie i zburzenie północnej części budynku Rybaki 35. Silny ostrzał barykady Rybaki oraz ruin szkoły Emilii Plater z dział praskich i z czołgów od strony Wybrzeża Gdańskiego.

 

22 sierpnia

od ok. godz. 3
Próba uzyskania przez powstańców połączenia z Żoliborzem. Trasa jednego z plutonów przebiega ulicą Zakroczymską do Szkoły Przemysłu Graficznego, dalej przez Park Traugutta w kierunku Dworca Gdańskiego. Powstańcy muszą się wycofać i około godz. 7 powracają na pozycje.

w godzinach 5-7
Nasila się ostrzał artyleryjski PWPW i ruin szkoły Emilii Plater, który powoduje pożary i zburzenia okolicznych zabudowań.

przed południem
W wyniku wyburzeń rola barykad zmalała – piechota niemiecka podejmuje pierwsze próby sforsowania nieparzystej strony ul. Rybaki i wdzierania się na skarpę nowomiejską (od strony Wybrzeża Gdańskiego). Niemcy zostają odparci.

po południu
Ostrzał PWPW z haubic, moździerzy, granatników oraz bombardowanie lotnicze i ostrzeliwanie z broni pokładowej. Pożary w PWPW, których powstańcy nie nadążają gasić.

 

23 sierpnia

rano
Natężony ostrzał artyleryjski i z granatników.

godzina 10
Niemcy atakują fronton zachodniej części PWPW z barykadą Zakroczymska przy pomocy broni pancernej. Wróg zostaje ostrzelany z budynku „F”.

w godzinach 14-15
Wzmożony ostrzał północnego odcinka Starówki z pociągu pancernego, artylerii i dział szturmowych (samobieżnych), który około godz. 15 przeradza się w nawałę ogniową.

godzina 15
Natarcie piechoty niemieckiej pod osłoną czołgów na linię ul. Rybaki. Mocny atak na ruiny szkoły Emilii Plater.

godzina 17
Wróg koncentruje ogień (przede wszystkim z pociągu pancernego) na bloku Rybaki 35 i na wschodniej części PWPW.

godzina 18
Nalot Junkersów na blok Rybaki 35. Bomby burzą do reszty jego północną część. Zaraz po bombardowaniu budynek i blok „A” PWPW zostają gęsto ostrzelane z broni maszynowej. Piechota nieprzyjaciela (kompania RONA) od strony Wybrzeża Gdańskiego opanowuje – przy wsparciu działka przeciwpancernego, ciężkiej broni maszynowej i granatników – ruiny szkoły Emilii Plater oraz budynek Rybaki 35.

od godziny 19
Kolejne próby odbicia domu Rybaki 35. Ataki powstańcze, częściowe odzyskiwanie budynku i wycofywanie, trwają całą noc.

 

24 sierpnia

godzina 2
Powstańcy odzyskują część ul. Rybaki – w tym ruiny szkoły Emilii Plater.

przed świtem
Niemcy wycofują się z domu Rybaki 35, który nad ranem w całości zajmują powstańcy.

rano
Od wczesnych godzin rannych trwają ataki lotnicze na Wytwórnię, powtarzane co kilkanaście minut. Towarzyszy im gwałtowny ostrzał artyleryjski i z moździerzy salwowych. Pożary budynków przy Wójtowskiej i gmachów PWPW. Seria natarć piechoty niemieckiej od Wybrzeża Gdańskiego – głównie na ruiny szkoły Emilii Plater.

godzina 11
Po silnym przygotowaniu lotniczo-artyleryjskim wróg naciera na zachodni kraniec PWPW podchodząc czołgami i piechotą z kierunku Parku Traugutta aż do ogrodzenia PWPW na rogu Sanguszki i Zakroczymskiej (bloki „F” i „G”). Niemcy, którzy już zaczęli forsować żelazny parkan PWPW, zostają odparci.

w godz. 12 – 15
Seria kolejnych natarć na budynek Rybaki 35 (naloty „sztukasów”, broń maszynowa, artyleria, granatniki, piechota). Niemcy zajmują ruiny szkoły Emilii Plater i usadawiają się u wylotu Zakątnej. Starają się też podejść od północnej, zburzonej strony budynku Rybaki 35, która jest najbliżej zniszczonego ogrodzenia. Powstańcom cudem udaje się odeprzeć atak wroga, który kilkakrotnie zaczął wdzierać się do budynku.

godzina 16
Do intensywnego ostrzału budynku Rybaki 35 dołącza działo szturmowe (samobieżne), które nadciągnęło od strony mostu. Ostrzał całej wschodniej części PWPW (bloki „A” i „B”) z pociągu pancernego i artylerii.

godzina 18
Próba okrążenia przez wroga budynku Rybaki 35 z południowej strony i zdobycia barykady Zakątna. Ataki czołgów i lotnictwa.

godzina 20
Niemcy wdzierają się do części budynku Rybaki 35 od strony północnej (zburzonej).

do północy
Walki wewnątrz budynku Rybaki 35. O północy powstańcy odzyskują całkowicie budynek – głównie dzięki akcji miotaczy płomieni.

 

25 sierpnia

rano
Nieudana próba odzyskania przez powstańców ruin szkoły Emilii Plater. Ostrzał PWPW z dział szturmowych (samobieżnych) i bombardowania lotnicze.

w godz. 8-10
Piechota niemiecka atakuje pod osłoną dwóch czołgów budynek Rybaki 35. Wróg wdziera się do wnętrza, po czym zostaje odparty.

około południa
Ataki na zachodnią stronę PWPW i wzdłuż ul. Konwiktorskiej. Ataki czołgów na zakłady Fiata. Atak trzech czołgów Konwiktorską w kierunku PWPW. Czołgi zostały ostrzelane pociskami piata, jeden uszkodzono. Bomby burzą narożną kamienicę Zakroczymska 17 oraz kamienicę Zakątna 3.

około godziny 13
Ciężka bomba lotnicza uderza w styk bloku „C” z dziedzińcem głównym, zabijając niemal wszystkich żołnierzy plutonu miotaczy płomieni, który kwaterował w suterenie w tym miejscu.

około godziny 17
Powstańcy obserwują manewry kilku Panther tuż przy Forcie Legionów, co słusznie rozpoznają jako przygotowanie do generalnego szturmu na PWPW.

w godz. 17-19
Po całodziennym silnym ostrzale artyleryjskim i serii ataków bombowych przed zmierzchem piechota nieprzyjaciela ponownie mocno zaatakowała budynek Rybaki 35. Atak przeprowadzono z użyciem granatów gazowych (gazy dusząco-łzawiące). Kłęby żółtego dymu tworzą w pobliżu bloku gęsty tuman. Powstańcy ostatecznie wycofują się z budynku pod ostrzałem – z frontu tylnego podwórza.

do godziny 20
Po wzajemnym ostrzeliwaniu się (powstańcy z budynku „A” PWPW, Niemcy z budynku Rybaki 35) rozpoczyna się energiczny szturm wroga na blok „A” z użyciem ciężkiej broni maszynowej, działek przeciwpancernych i granatów. Szturm zostaje odparty.

w nocy
Nieudana próba odzyskania przez powstańców budynku Rybaki 35. Atak od strony PWPW, wsparty miotaczami płomieni, załamuje się pod ogniem niemieckiego ckm-u.

 

26 sierpnia

godzina 6.30
Silny ostrzał artyleryjski PWPW.

od około godz. 7-8
Całodniowe bombardowanie PWPW – dziewięć nalotów po trzy Junkersy. Jedna z bomb o godz. 10 trafia w styk frontu bloku „F” z dziedzińcem, przebijając się do podziemi i niszcząc schron dla ludności cywilnej oraz punkt sanitarny, który zostaje przeniesiony do bloku „L”.

godzina 13
Trwa intensywny ostrzał frontu PWPW z dział i broni maszynowej. Od strony Fortu Traugutta zbliża się 5 ciężkich czołgów oraz piechota. Jeden z czołgów zostaje trafiony i zapalony strzałem z piata. Reszta intensywnie ostrzeliwuje stanowiska powstańcze.

godzina 13.30
Transporter ładunków wybuchowych typu Borgward IV stawia 500-kilogramowy ładunek wybuchowy tuż przy ogrodzeniu, na wysokości budynku „W”. Eksplozja ładunku rozrywa parkan PWPW na dużej szerokości. Trwa ostrzał z dział szturmowych linii ul. Konwiktorskiej, która jest też atakowana przez piechotę niemiecką.

przed godziną 16
Początek generalnego szturmu na PWPW. Piechota niemiecka wspomagana stałym ostrzałem z czołgów, ckm-ów i artylerii przez wyłom w ogrodzeniu dostaje się na teren PWPW i klatką schodową bloku „D” na górne piętra gmachu. Na parterze bloku „W” zostaje ustawiony niemiecki ckm, który skutecznie ostrzeliwuje powstańców w bloku „F”. Ludność cywilna zaczyna opuszczać zabudowania PWPW.

wieczór
Walki wewnątrz kompleksu PWPW. Powstańcy opuszczają blok „A”, zaatakowany z budynku Rybaki 35. Do wieczora wróg opanowuje górne kondygnacje frontowych bloków, w tym do parteru bloki „A”, „B” i „F”, oraz frontowe pomieszczenia bloku „D” (od góry do parteru).

po zmroku
Próba odzyskania przez powstańców budynków PWPW. Atak na blok „F” – ze środka Wytwórni i z ul. Zakroczymskiej, oraz z dziedzińca zachodniego (z bramy pod blokiem „G”) – przy wsparciu kilku plutonów ze Starówki. Powstańcy przez zaskoczenie opanowują parter i pierwsze piętro bloku „F”. Górne piętra pozostają jednak w rękach Niemców. Silne ataki niemieckie na rejon Konwiktorskiej i zakładów Fiata. Walki w Wytwórni trwają do północy.

 

27 sierpnia

około godziny 7
Ostrzał barykady Zakroczymska z dział przeciwpancernych, z broni maszynowej, przez dwie Panthery oraz z pociągu pancernego. Bliskość walczących stron powoduje ograniczenie bombardowań do nalotów na stanowiska powstańcze w blokach od ul. Wójtowskiej). Ostrzał artyleryjski trwający do wieczora.

od rana
Dalsze boje wewnątrz gmachu. Powstańcy z bloków „N” i „O” ostrzeliwują dziedziniec wschodni i blok „B”, powstrzymując natarcia wroga. Kilka sukcesów i ogólna sytuacja powstańców w PWPW spowodowały, że zaczęto brać poważnie możliwość całkowitego odzyskania Wytwórni.

przed południem
Kilkakrotne ataki piechoty wroga od strony ruin szkoły Emilii Plater na pozycje powstańcze pomiędzy ulicami Zakątną a Samborską i na linię Zakątna-Wójtowska. Niemcy odparci przez powstańców z rkm-em.

wieczór
Dalsze boje wewnątrz budynku. Zła pozycja powstańców, spychanych na coraz niższe kondygnacje. Górne piętra są w całym gmachu zajęte przez wroga. Ustaje atak artyleryjski i lotniczy na PWPW.

 

28 sierpnia

godzina 4.30 (świt)
Gwałtowny atak niemiecki na barykadę Zakroczymska, ostrzał z Cytadeli, z dział szturmowych, z okien PWPW oraz przez piechotę. Powstańcy wycofują się z barykady pod silnym ogniem.

godzina 6
Ostrzał z Wybrzeża Gdańskiego i zza Wisły ulic Zakątna, Wójtowska i Przyrynek. Liczne pożary.

po godzinie 6
Początek ostatecznego uderzenia niemieckiego na załogę powstańczą PWPW. Ostry ogień z bloków „D” i „F” przez wewnętrzne dziedzińce, a następnie atak w korytarzach budynków ze wszystkich stron.

godzina 7
Mimo zaciętego oporu, wobec przeważającej siły wroga i braku amunicji, powstańcy tracą do reszty stanowiska w poszczególnych blokach. Zaczynają stopniowo wycofywać się pod ostrzałem z PWPW przez ul. Wójtowską. Wycofujący się ostrzeliwują z ruin Wójtowskiej okna PWPW, by osłaniać odwrót kolegów.

godzina 7.30
Resztki powstańców bronią się jedynie w części podziemi PWPW i stale się cofają w kierunku bloku „H” (położonego równolegle do ul. Wójtowskiej).

po godzinie 7.30
Niemcy zajmują punkt sanitarny w piwnicy bloku „L”, gdzie zabijają granatami ciężko rannych oraz sanitariuszkę i komendantkę punktu sanitarnego.

godzina 8
Atak na ostatni broniony skrawek PWPW – halę na najniższej kondygnacji bloku „H”.

do godz. 8.30
Ostatni powstańcy pod silnym ostrzałem wycofują się z PWPW.

 

oprac. Tomasz Turek

 

Oprac. Tomasz Turek